Bu yazıyı yazmaktaki amacım tam olarak ihtiyaç duyulan bilgileri boğucu olmadan sağlayabilmektedir. Bunun için kitabi bilgilere pek başvurmayacağım; yazının içeriğinde farklı senaryolara değinerek nokta atışı çözüm sağlamak hedefindeyim. Esasen bir konuda tam istenen seviyede doğru bilgi sahibi olmanız için de doğru soruları sorabilmeniz gerekebilmektedir; ben sizin için bu süreci elimden geldiğince hızlandırmak ve güvenilir bir kaynak sağlamış olmak hedefindeyim.
Fikri ve Sınai Haklar süreçlerinin yönetimi günümüz rekabetçi dünyasında kritik bir öneme sahip olmuştur. Şekil 1 de gösterilen Sınai Haklar çatısı altında yer alan patent başvuru rakamları incelendiğinde; yapılan patent başvuru sayılarındaki değişim grafiğinde artış eğilimi bu durumu gözler önüne sermektedir.
Şekil 1. Fikri ve Sınai Haklar Sınıflandırması
WIPO’nun yayınlamış olduğu istatistikler incelendiğinde 2019 yılındaki düşüşün haricinde devamlı artış olduğu saptanmıştır. Şekil 2. de gösterilmektedir.
Şekil 2. Dünya çapındaki patent başvuruları, 2009–2023 (1)
Patent başvuru sayısındaki artış ile birlikte şahıs ve tüzel kişilerin bu süreci tam anlamıyla idrak etmesi ve süreci nasıl yöneteceğini bilmesi önem arz etmiştir.
Bununla birlikte bir üründen para kazanmanın en iyi yolu; geliştirilen ürün veya hizmetin belirlenen hedef kitlenin ihtiyacını çözerken bunu ya daha ucuza yapmak ya da yeni bir çözüm sağlamaktır ve bunu etkili bir şekilde pazarlayıp ölçeklendirmektir. Belirli bir ihtiyacı daha ucuza çözmek de yine yenilikçi bir yaklaşım gerektirecektir. Elbette ürün veya hizmet çözümlerinin yanı sıra; örneğin, Pazar araştırması, hedef kitle analizi ve fiyatlandırma stratejileri gibi soyut iş yöntemlerinin geliştirilmesi de kritik öneme sahiptir. Bu noktada dahi özgün katkılarınız mevcut ise; sizi rekabetçi yapıyor ve somut bir anlatım yapılabilir ise yönteminizi patentleyebilirsiniz. Aynı zamanda geliştirmiş olduğunuz marka da sınai haklar çatısı altında koruması yapılan bir unsurdur. Bir youtuber iseniz bu kez fikri haklar çatısı altında yer alan telif haklarına dikkat etmeniz gerekir. Esasen herhangi bir konuda yenilikçi bir üretiminiz var ise mutlaka fikri ve sınai hakların ne anlama geldiğini en azından belirli bir seviyede bilmeniz kritik önem taşır.
Patent konusuna dönecek olur isek; patent başvurularının sayısının artması; her yeni fikir sahibinin doğru araştırma stratejilerine hakim olması gerektiğinin bilincinde olmasını gerektirir çünkü fikrinizin hem yeni olup olmadığı hem de patentlenebilir olup olmadığını analiz etmeniz; bunun için basit de olsa bazı veritabanlarını inceleyebiliyor olmanız sizi rakiplerinizin önüne geçirebilir. Yapacağınız bir ön araştırma ile fikrinizin belki de yeni olmadığını görecek bu anlamda pazarda kimlerin nasıl pay sahibi olduğunu kavrayacak ve fikrinizi bu edinimleriniz ile geliştirerek kendi başınıza da fikrinizi çok daha iyi bir noktaya taşıyabileceksiniz ve bu size hız kazandıracaktır çünkü belki de fikriniz sandığınız kadar özgün değil hatta belki de başkalarının alanını işgal ediyor. Elbette pazara çıkma karar aşamasında fikrinizin geldiği noktada uzmanlara detaylı analiz yaptırmanız ve kendi başvurunuzu nasıl yazılır ise daha etkin bir koruma sağlayabileceğinizi öğrenmeniz gerekli olacaktır.
Patent araştırması mal ya da hizmet üreten/satan bir kurum için sadece hukuki bir zorunluluk değildir, aynı zamanda inovasyon öncülü bir şirketin stratejik aracı olabilmektedir. Ülkemizde Türk Patent ve Marka Kurumu kendini her yıl geliştirmektedir ve global anlamda da etkin roller üstlenmektedir. Bununla birlikte birey ve kurumların da kendini geliştirmesini beklemektedir; bu sebeple devamlı olarak etkinlikler, eğitimler düzenlemektedir. https://etkinlik.turkpatent.gov.tr/akademi; https://akademi.turkpatent.gov.tr/ bu sitelerden eğitimleri takip edebilirsiniz.
Patent Süreçlerinin Farklı Senaryolarda Ele Alınması
1.Senaryo: Bir fikriniz var; mal ya da hizmet sağlayacak bir girişimcisiniz. Fikri ve Sınai Hakları neden bilmelisiniz ve hangi aşamalarda size değecektir bunları bilmeniz önemlidir.
Çılgın bir girişimci olarak hızla üretiminizi yapıp pazara çıkmak ve gelir elde etmek istiyorsunuz. Pazardaki benzer ürünleri incelediniz aslında benzer çözümleri sağlayan ürünleri buldunuz ama sizin ürününüz çok daha farklı bir yoldan çözüm sağlıyor. Fikrinize güvendiğiniz anda aslında yapmanız gereken önemli bir diğer husus bu ürünlerin üreticileri bunu patentlemiş mi bunu araştırmak. (Bunu nasıl bir yolla araştıracağınız ayrıca anlatacağım.) Daha sonra bulduğunuz sonuçların aslında yorumlanması gerektiğini bilmelisiniz malum belirli seviyede bilgi sahibi olmazsanız dolandırıcıların tuzağına düşebilirsiniz. Örneğin araştırdığınızda karşınıza çıkan patent başvurularının sadece bir başvuru aşamasında kalmış olabileceğini ve bu haliyle koruma sağlamayacağını lakin tescil alırsa tescil aldığı ülkelerde koruma sağlar hale geleceğini, eğer yıllık yenileme ödemesi yapılmadı ise ve yenileme hakkı süresini de aştı ise aslında kullanıma açık hale geldiğini veya 20 yılı dolduğunda da artık koruma özelliğini kaybettiğini bilmelisiniz.
Patent dokümanında diyelim ki istemler bölümüne bakıyorsunuz ve başvuru sahibinin ürününü hangi kapsamda koruduğunu görüyorsunuz fakat bir de tarifname bölümü var; burada da farklı alternatif çözümleri anlatmış olabilir ve burada sizin çözümünüz yer alıyorsa artık siz patent alamayacaksınız ve hatta bu sizi gelecekte istemlerin değiştirilip sizin çözümünüzü de kapsaması şüphesine düşürmelidir. Bunun gibi detay birçok konu vardır.
Diyelim ki Türk Patent’te araştırma yapıyorsunuz burada gördüğünüz sonuçlar Türkiye’de koruma talep eden Türk ve yabancı yatırımcıların/bireylerin başvuruları olacaktır fakat espacenet, patentscope, Google patents birçok ülkede yapılan başvurularına ulaşabileceğiniz veritabanı sağlayamaktadır.
Bulduğunuz sonuçlar ile fikrinizi şekillendirdiniz ve prototipinizi ortaya koydunuz mutlaka fikrinize yakın birkaç sonuç ile karşılaşacak ya da yakın olmasından şüpheleneceksiniz; bu durumda uzman yorumuna ihtiyacınız olacak; bir üretim serbestliği analizine ihtiyacınız olacak. Tabi fikrinizi tamamıyla açacağınız bu kişiyi de doğru seçmelisiniz; aslında bu kişinin mühendislik kökenli ve aynı zamanda mevzuata hakim bir kişi olması idealdir ve fikrinizi paylaşmadan önce, patent vekilinizle bir gizlilik anlaşması (Non-Disclosure Agreement) imzalayın. Çoğu profesyonel patent vekili, meslek ahlakı gereği fikrinizi korur, ancak NDA ek bir güvence sağlar. Fikrinizi, tarihi gösteren bir formatta (e-posta, PDF) kaydedin ve bir yere saklayın. Bu, fikrin ilk sahibi olduğunuzu kanıtlamada yardımcı olabilir. Daha sonra vekilin uzmanlık alanlarını araştırın. Fikriniz belirli bir alanda mühendislik buluşu ise, ilgili teknik bilgiye sahip bir vekil seçin. Daha önce çalıştığı kişilerden veya firmalardan referans alabilirsiniz. Fikrinizi detaylı anlattıktan sonra vekilinizden hem bir (üretmeyi planlıyorsanız)üretim serbestliği analizi hem de patentlenebilirlik analizi istemelisiniz. Üretim serbestliği analizi oluşturduğunuz prototipin ne kapsamda, hangi ülkelerde ticarileşebileceğini ortaya koyar. Eğer üretici olmayıp lisanslama yöntemiyle gelir elde etmeyi düşünüyorsanız bu durumda sadece patent başvurusu yapabilirsiniz; bu durumda patentlenebilirlik analizi önemlidir. Patent başvurusunu eğer yalnızca Türkiye’de koruma yapmayı düşünüyorsanız Türk Patent üzerinden yapabilirsiniz fakat unutmayın eğer ileride ihracat yapmayı düşünürseniz bu patentinizi farklı ülkelerde korumak için belirli bir zamanınız var Eğer Türkiye’de başvurduğunuz tarihten itibaren 12 ay içinde başka bir ülkede başvuru yaparsanız, başvurunuzun Türkiye’deki tarihi, örneğin Amerika’daki başvurunuz için de geçerli olabilir. Yani, başvurunuzun “ilk başvuru tarihi” korunur ama 12 ay geçti ise artık bu başvurunuzun yeniliği de ölmüş olacak yani siz aynı başvuruyu başka bir ülkede yaptığınızda resmi kurumun yapacağı araştırma raporunda kendi başvurunuz sizin karşınıza çıkacaktır; artık başka bir ülkede patent alamayacaksınız.
2. Senaryo: Kendi pazarında önemli noktaya gelmiş bir kurumsunuz. 1. senaryo burada aynen geçerli olmakla birlikte daha ileri seviyede konular da burada eklenmektedir. Sizin aynı pazarda yer alan rakiplerinizi devamlı takip ediyor olmanız gerekmektedir ve bunu sadece piyasaya sunulmuş ürünlerin benchmarkını yaparak sağlayamazsınız. Yani patent rakip analizi yaptırmanız gerek ve bunu belirli bir rutinde yapmak; belirli bültenleri takip etmek sizin kesinlikle yararınıza olacaktır. Sizin aynı zamanda patent portföyünüzü yönetmeniz gerekli olacaktır. Her yıl patent portföyünüzde hangi patentlerin yıllık yenileme ücretlerini ödeyeceğinizi tespit etmeniz gereklidir. Bununla birlikte başvurunuzun yıllık ödemeler yanı sıra resmi kurumlardan gelen araştırma ve inceleme raporlarına karşı görüş dosyalarının hazırlanması ile 3. Kişi itirazlarının olup olmadığının kontrolünü de sağlamanız gereklidir. Firmanın, patentinin ihlal edilip edilmediğini izlemek için piyasa araştırması yapması gerekir. Patent ihlali durumunda, yasal yollara başvurulabilir. Aynı zamanda rakiplerinizi takip ederken yaptıkları başvuruları hükümsüz kıldırmanız gerekebilir çünkü rakibiniz yanlış bir beyanda bulunmuş olabilir ve patent başvuru inceleme sürecinde, başvuru yapılan patent ofisi uzmanı birçok kriteri değerlendirir. Ancak, bazen uzmanların gözden kaçırabileceği bazı durumlar oluşabilir. Uzman ilgili teknik alanda bilgi sahibi olsa dahi konu özelinde sizin kadar detaylı hakim olamayacağından bazı yanıltıcı verileri göz ardı etmiş olabilir ya da patenti geçersiz kılabilecek başvuru tarihi öncesi bir makaledeki veriyi görememiş olabilir bu alanda uzman olan ve teknolojiye hakim olan sizin raporlama yapmanız gerekir aksi takdirde haksız yere alınan patent bir süreliğine canınızı sıkabilir.
Başka bir açıdan kendi sınıfınızda (IPC) yapacağınız araştırma sonuçları ile geçerliliği olmayan patent fikirlerini tespit edip değerlendirebilirsiniz. Buradaki veriler bazı durumlarda kaynak oluşturabilir.
Kısacası kendi ürün gamınız, kullandığınız teknolojilere yalnızca pazara çıkmış ürünler bazında değil; patent literatüründe de hakimiyet kurmuş olmalısınız. Bu sayede tasarımlarınıza ya da üretim teknolojilerinize yön verirken hem yaşayabileceğiniz potansiyel zaman kayıplarını engellemiş olur hem de bu birikim ile yenilikçi tasarımlar ortaya koymuş olursunuz.
3. Senaryo: Üretim/tasarım yapmayıp, üreticilerden ürün tedarik edip yurtiçi satış veya ihracat yapan bir şirketsiniz. Bu durumda dahi dikkatli olmanız elzemdir. Öncelikle tedarikçiniz ile fikri ve sınai haklar konusunda maddeleri içeren bir sözleşmeniz olmalıdır; çünkü tedarikçinizin yapmış olduğu herhangi bir ihlal olması durumunda doğrudan etkileneceksiniz bu sebeple yaptırım hakkınız olmalıdır. Daha güvenli bir noktada kalmak için ise kendiniz ülkesel bazda bir ihlal olup olmadığını kontrol ediyor olmalısınız.
Aynı durum seri üretim yapan bir firma olduğunuzda da geçerlidir. Özellikle dahil olduğunuz pazarda büyük oyuncular var ise fikri ve sınai haklar alanında ciddi yatırımları olduğunu ve takipte olduklarını göz önünde bulundurmalısınız. Uç bir örnek olarak rakipler ürünün patenti dolmuş olsa bile üretim yöntemini daha sonradan patentleyebilirler ki bu durumda sizin aynı ürünü üretmeniz problem teşkil etmez iken üretim yönteminizi değiştirmeniz gereken durumlar dahi oluşabilir.
Özetle;
Sanayi açısından kritik olan haklar Sınai Haklar çatısı altında yer alan koruma türleridir. Burada patent ve faydalı model, marka yanı sıra tasarım tescili de önemli bir türdür. Lakin bu yazıda üzerinde en çok çalışma yapılan ve stratejik açıdan ele alınması en elzem olan patente biraz değinmiş olduk. Patentin şartları arasından buluş basamağı şartını kaldırdığınızda faydalı model olmaktadır ve az sayıda ülkede bu tür bir koruma mevcuttur. Tasarım tescili ise ürün görselleri ile başvurulan bir tür korumadır ve güçlü bir koruma sağlamamaktadır. Örneğin tasarım tescili içerisinde başvurduğunuz görseller ile ürününüze çok benzer ürünlerin üretilmesine itirazda bulunabilirsiniz fakat eğer tasarımınızda yenilik sağladığını düşündüğünüz teknik detayların üretilmesini istemiyor iseniz sağladığınız teknik çözümü ilgili unsura atıf yapacak şekilde patent dilinde izah ederek mutlaka patent ile koruma altına almanız gerekir.
Bu yazımızda genel olarak patent süreçlerine değinmiş olduk. Bir sonraki yazımızda araştırma yol haritasına değinmeyi ve örnekler gerçekleştirmeyi hedefliyoruz. Bununla birlikte ayrıntılı değinebileceğimiz birçok husus vardır: Patent başvuru süreçleri, tasarım başvuru süreçleri, marka başvuru süreçleri, yazılımların patentlenmesi, patent türleri, firmalar fikri ve sınai haklar süreçlerini nasıl yönetmelidir, içerik üreticileri için telif hakları açısından dikkat edilmesi gerekenler gibi farklı hususlara değinilebilir. Spesifik talepleriniz için lütfen yorum kısımdan bize ulaşın.
Bir sonraki yazımızda görüşmek üzere.
Kaynakça
- World Intellectual Property Indicators 2024